De weldaden van een natuurlijke bodem

 

Eigenlijk is boerderij Humus in Zulte al een bezoekje waard voor de indrukwekkende woning met uit stroleem vervaardigde muren en wondermooi houten interieur. Maar dat is slechts een toemaatje want wij zijn hier om het over de bodem te hebben. Gelukkig is bioboer Marc Verhofstede een absolute expert. Jonglerend met wijsheid, ervaring en wetenschappelijke kennis brengt hij een verhaal dat herinnert aan harmonische tijden waarin boer en grond nog een symbiotische relatie hadden.

Tekst: Joost Elet      Foto's: Claude Descamps

Marc Verhofstede en echtgenote Benedicte Versele passen hun kennis ook toe in de praktijk. Het humuscompost van Marc zorgt voor een uitstekende ondergrond voor de biologische teelt van gierst, rogge, oerspelt, quinoa en vlinderbloemigen (zoals linzen en klavers). Dankzij agroforestry worden alle percelen beschut tegen weer en wind en door een singel van fruitbomen.

Hun - niet zo geheim - wapen? Composthopen met restmaterialen als stro, gras, klaver en biologische stalmest van geiten aangevuld met klei of leem. Zo ontstaat een vruchtbaar en levendig klei-humuscomplex waarop de filosofie van de boerderij gestaafd is.

De plant en de bodem: een liefdesverhaal

‘Vroeger teelden we in Humus voedergewassen zoals granen, grassen en maïs’, steekt Marc van wal. ‘Maar sinds een vijftal jaar telen we enkel nog voor menselijke consumptie. Zo is er de oerspelt die we in mengcultuur met linzen telen. De linzen zorgen voor bodembedekking en de spelt groeit erdoor. Het land ligt dus nooit bloot, want de bodem moet gekoesterd worden.’ 

‘Als je de natuur zijn gang laat gaan, krijgen planten altijd wat ze nodig hebben’, doceert de bioboer. ‘Maar dan moet er eerst weer zoveel mogelijk biodiversiteit zijn. Dan bouwen planten mee aan de aarde en herstructureren ze de grond tot een sponzige bodem waarin nutriënten zich opstapelen.’

‘Er is terug basiskennis nodig bij zij die met de bodem bezig zijn’, stelt onze gastheer beslist. ‘Ploegen veroorzaakt een kaalslag die de bodem ernstig verstoort. Dan is er geen inbinding meer en verdwijnt de toplaag door erosie. Zo laten we het vruchtbare leem en zand dat hier al aanwaaide in de ijstijd, gewoon wegspoelen.’ 

Net zoals in de natuur en op onze planeet is in de bodem alles met elkaar verbonden. Wortelknobbelbacteriën enten zich in de wortel van vlinderbloemigen en voeden zich met wat de plant vrijgeeft. Daarbij fixeren ze stikstof uit de atmosfeer, die door de plant gebruikt wordt als eiwitten. ‘En toch gaat 3% van de wereldenergie naar de aanmaak van stikstof voor meststoffen. Nochtans bestaat de atmosfeer al voor 78% uit stikstof. Waarom gebruiken we niet gewoon de aanwezige stikstof?’, vraagt de bodemexpert zich terecht af. 

Volgens hem hoef je geen enkel chemisch element toe te voegen aan de grond. Integendeel, hoe minder chemie hoe meer toegevoegde waarde in de bodem ontstaat. Zelfs organische meststoffen zijn overbodig. ‘We moeten gronden terug voeden met leven. Dan ontstaat er als het ware een orgaan dat planten kan voeden.’

Een bodem als een huis

Voor Marc is het simpel: de bodem moet weer bewoond worden. Het moet een plek zijn waar organismen kunnen eten, slapen en water opslaan, maar ook waar planten kunnen doorwortelen. ‘Organismen als schimmels en bacteriën eten plantafval dat vervolgens door honderden verteringssystemen gaat. De bacteriën worden verorberd door eencelligen en de schimmels worden gegeten door kevertjes, springstaarten en nematoden. En die worden dan weer gegeten door nog grotere jongens. Dit proces van eten en gegeten worden, dat enkel mogelijk is door biodiversiteit, zorgt voor het complexe humificatieproces.’

Marc stelt zijn kennis ter beschikking aan al wie dat wil. ‘Via stalen onderzoeken we op microscopisch niveau of een grond een belangrijke schakel mist. Organismen als schimmels, bacteriën, protozoa en nematoden zijn onmisbaar voor de recyclage van nutriënten. Schimmels zijn de beste koolstofbinders. Met filamenten zoeken ze in de bodem naar voedingsstoffen. Ze vertakken zich vanuit de wortelzone tot hele netwerken dieper in de bodem. Zo maken ze voedingsstoffen vrij voor planten en herstructureren ze de bodem.. Nuttige bacteriën kunnen zich dan weer niet verplaatsen, maar vermenigvuldigen zich heel actief zodra voedsel voorhanden is. Hierdoor kan een bodem op twee of drie jaar tijd weer herstellen.’

Door het gebrek aan schimmels in intensief bewerkte bodems hebben planten hulpstoffen nodig van buitenaf: meststoffen en chemie. Maar meststoffen zijn meestal zouten, die nefast zijn voor het bodemleven. ‘Je moet de bodem dus biologisch voeden. Dan doet de natuurlijke orde alles voor jou’, klinkt het afgemeten.

Wat doet Humus?

Samenvattend stelt Marc dat een bodem drie zaken nodig heeft. Ten eerste biodiversiteit. Die kan je herstellen met compost en compostthee. Ten tweede is er organische stof (afvalstoffen) nodig en ten derde zuurstof. De grond mag dus niet verdicht zijn. Door een dichte grond open te breken ontstaat weer levensruimte. En dat openbreken doe je niet door te ploegen of te frezen, maar met een soort woelvork. Dat is een toestel waarmee je met een vork en een tegenvork de grond verkruimelt zonder verstoring van de bodemlagen. Marc is overigens verdeler van deze toestellen.

De bioboer is ook beschikbaar als consultant voor bodemdiagnose van landbouwbedrijven, tuinen en openbare terreinen. Allen kunnen ze een flinke winst boeken door onafhankelijk te worden van dure chemische producten.

Humus biedt verschillende workshops aan om compost te leren maken, te leren koken met granen, quinoa, linzen en gierst of om kleinfruit en rozen te leren snoeien. Verder is er de masterclass waarin Marc je in vijf workshops al zijn bodemgeheimen prijsgeeft. Daarnaast levert Humus bioproducten aan winkels die zich richten op de korte keten. Daarvoor zijn Marc en Benedicte overigens nog op zoek naar meer afzet.

Door de opkomst van de intensieve landbouw ging heel wat boerenwijsheid van onze voorouders verloren. Gelukkig zijn er nog mensen als Marc en Benedicte die met veel passie en elegantie hun ervaring en levenswijsheid doorgeven aan al wie het wil horen! 

Meer info op http://www.bio-compost.be/nl/homepagina/

HUMUS BV, Zaubeekstraat 227 in Zulte

Tel: +32 (0)472 97 02 77

Mail: info@bio-compost.be