PFAS in Ronse: in gesprek met experts
Op woensdag 21 september zakten professor toxicologie Jacob De Boer en de geëngageerde milieuadvocate Isabelle Larmuseau af naar Ronse op uitnodiging van Climaxi vzw en Milieufront Omer Wattez vzw. Voor een publiek van ruim 50 personen gaven de twee gerenommeerde experten meer uitleg over de betekenis van de chemische verontreiniging in Ronse, zoals veroorzaakt door PFAS en andere stoffen. Daarbij werd geen spaander heel gelaten van het Vlaams omgevingsbeleid. Ook bleek dat verontreinigende bedrijven vanaf 2027 onmogelijk nog lozingsvergunningen kunnen krijgen vanwege de Europese Kaderrichtlijn Water.
Tekst en foto's: Joost Elet
Uiteenzetting professor toxicologie Jacob De boer
De eerste gast van de avond, de Nederlandse professor toxicologie Jacob De boer, is een pionier op het gebied van het onderzoek naar chemische stoffen in de natuur. Na chemische vondsten in de resten van een aangespoelde potvis door De Boer en zijn team, beseften wetenschappers dat de omgeving zelfs tot in de Noordzee erg vervuild was. Later onderzocht de professor het sediment in rivieren en riviervissen. Daaruit bleek een veel hogere concentratie chemische stoffen in de Westerschelde dan in de rest van Nederland. Toen hij zijn onderzoek verlegde naar België, trof hij plots extreme hoeveelheden brandvertragers aan in de buurt van Oudenaarde. Die ontzettend hoge gehalten van chemische stoffen bleken zonder twijfel afkomstig van de Molenbeek in Ronse.
In Oudenaarde en Ronse werden vooral extreem hoge concentraties van broomverbindingen aangetroffen. De hoogste waarden die professor De Boer ooit zag in zijn 40-jarige carrière. Deze mogen in absolute termen dan wel minder toxisch zijn dan PFAS, maar in die verontrustende hoeveelheden zijn ook deze broomverbindingen extreem toxisch, verduidelijkte de professor.
In de Schelde in de buurt van Oudenaarde vond het team de hoogste concentraties van broomverbindingen die professor De Boer ooit zag in zijn 40-jarige carrière.
Daarna gaf de professor meer uitleg over PFAS. In 2008 zetelde hij nog in een commissie over PFAS, maar toen beschikte de wetenschap nog over heel weinig informatie. ‘Wij wisten toen niet hoe giftig het was’, bekende de Nederlander eerlijk. Twee jaar geleden kwam er echter een nieuwe opinie: PFAS bleek maar liefst 1000 maal giftiger dan gedacht. Zo werd het plots een enorm groot probleem in de hele wereld want de stoffen worden overal gebruikt om branden te blussen.
In het Bruulpark moeten zo weinig mogelijk kinderen met de grond in aanraking komen, volgens professor Jacob De Boer.
Toen de resultaten in Ronse bekend raakten, was professor De Boer geschokt door de uitspraak van PFAS-opdrachthouder prof. dr. Karl Vrancken, die beweerde goed nieuws te hebben over de metingen in Ronse. ‘Ik dacht het niet’, stelt De Boer beslist. 'Er zijn niet enkel hoge PFAS-concentraties bij de oevers van de Molenbeek, maar er zijn ook hoge gehaltes gevonden in agrarisch gebied. Het PFAS-gehalte leunt aardig aan tegen dat van Zwijndrecht.’
Wat gezondheid betreft, heeft PFAS vooral effect op het immuunsysteem. Hoe hoger de waardes waarmee men in contact komt, hoe meer kans op immuunziektes en schildklierproblemen. Ook worden mensen minder vatbaar voor vaccinaties. Volgens de professor hebben bordjes die aanmanen om de handen te wassen weinig effect.
'Het PFAS-gehalte leunt aardig aan tegen dat van Zwijndrecht'
De belangrijkste gezondheidsmaatregel is om geen eieren te eten uit de omgeving omdat PFAS zich heel sterk binden in eieren. Bepaalde PFAS worden ook opgenomen in groenten. De professor raadt aan om voorzichtig te zijn met groenten uit de moestuin. Ook met koemelk uit de omgeving van de Molenbeek moet uitgekeken worden. We moeten goed nagaan waar die koemelk terecht komt en geleverd wordt.
Toen volgde een ontnuchterende vaststelling. Specifiek voor Ronse raadt de professor af om te spelen in zones waar hoge PFAS-concentraties zijn gemeten. Dit betekent dat in het Bruulpark, in de speeldweide in de Jan Van Nassaustraat en in het speelpleintje met hondenweide in de Beekstraat eigenlijk zo weinig mogelijk kinderen met de grond in aanraking zouden mogen komen. Er viel een onbehaaglijke stilte in de zaal.
Tot slot vindt de professor dat het de plicht is van de overheden om de bevolking veel beter in te lichten. Nu de textielfabrieken in Ronse andere stoffen gebruiken, hebben de burgers in de omgeving het recht te weten welke dat zijn en of ze worden geloosd. Ook pleit hij voor het nemen van bloedstalen aan de hand van een steekproef bij een vijftigtal mensen en zeker bij textielarbeiders.
Milieuadvocate Isabelle Larmuseau
Toen was het de beurt aan Isabelle Larmuseau. De loopbaan van deze pionier in de milieuwetgeving ging van start op 1 september 1991, toevallig ook de datum van de inwerkingtreding van de Vlaamse regelgeving voor milieuvergunningen. In 2006 richtte ze de Vlaamse Vereniging voor Omgevingsrecht (VVOR) op en introduceerde zo de Nederlandse term omgevingsrecht in Vlaanderen. Vandaag geeft zij van aan de zijlijn commentaar op het Vlaamse PFAS-schandaal.
In Ronse legde de ze eerst de schrijnende situatie uit in verband met de Vlaamse bodemregelgeving. Ze vindt het behoorlijk confronterend dat we 27 jaar na de eerste richtlijnen nog nergens staan. De Europese Kaderrichlijn Water stelt nochtans hoge eisen aan grondwater sinds 2002. Dit heeft grote gevolgen voor het Vlaams Bodemdecreet in de toekomst, waarover later meer.
Daarna legde Larmuseau aan het aanwezig publiek enkele juridisch termen uit. Al gauw nam men in Ronse de juridische term historische verontreiniging in de mond om de saneringssituatie te beschrijven. De advocate vraagt zich af of dit wel klopt met de realiteit. Enkel verontreiniging die dateert van voor het bodemdecreet uit 1997 komt in aanmerking voor historische verontreiniging. Alle latere verontreiniging wordt gecategoriseerd als nieuwe verontreiniging.
Volgens de advocate moet grondig onderzocht worden of in Ronse wel degelijk sprake is van historische verontreiniging en geen nieuwe verontreiniging.
Dat laatste brengt een veel grotere aansprakelijkheid met zich mee, zoals een snelle saneringsplicht. Bovendien moet men dan saneren tot onder de bodemsaneringsnorm. Bij historische verontreiniging moet men enkel saneren tot het ‘risico’ voldoende afgenomen is, wat natuurlijk veel vager is. Geen wonder dus dat men er als de kippen bij was om de verontreiniging in Ronse snel, maar zonder juridische basis, als historisch voor te stellen.
Advocate Isabelle Larmuseau vermoedt heel sterk dat de korteketen PFAS-verontreiniging dateert van na 1995.
Larmuseau vermoedt echter dat het in Ronse een mengeling van beide betreft. Als blijkt dat meer dan 50% van de verontreiniging nieuw is, wordt de hele verontreiniging als nieuw beschouwd, en dus niet historisch. Er is dus nog veel onderzoek vereist voor hierover uitsluitsel kan verkregen worden. De advocate vermoedt in ieder geval heel sterk dat de korteketen PFAS-verontreiniging dateert van na 1995.
In Ronse gaat het echter ook om een zogenaamde ‘vermengde bodemverontreiniging’, wat niet hetzelfde is als gemengd. Dit betekent dat meerdere exploitanten een aandeel hebben in de verontreiniging. Het is de plicht van de overheid om op zoek te gaan naar de saneringsaansprakelijken. Tot nu toe lijkt hiervoor nog maar weinig ondernomen.
Uit de praktijk blijkt het niet eenvoudig is om de aansprakelijke aan te duiden. Omdat het in Vlaanderen zo erg gesteld is met de verontreiniging, laat men de exploitanten vaak gewoon verder doen. De saneringen zullen daardoor voor een groot stuk betaald moeten worden door de belastingsbetaler, vreest ze. Wie in Ronse zal moeten opdraaien voor de saneringen zal nog moeten blijken. Dat ze er zullen moeten komen, is echter onvermijdelijk.
De flamboyante advocate voorspelt een algemene vergunningenstop voor lozingen in Vlaanderen tegen 2027.
Toch ziet de advocate de toekomst van verontreinigende exploitanten niet rooskleurig in. De Europese Kaderrichtlijn Water, waarvan eerder sprake, vereist namelijk dat grondwater binnen vijf jaar in chemische, en ecologische goede toestand moet zijn. De situatie is erg vergelijkbaar met de stikstofcrisis. Net zoals de habitatrichtlijn voor stikstof 30 jaar genegeerd werd tot de stikstofbom enige tijd geleden barstte met sluitingen van landbouwbedrijven tot gevolg, zo wordt de Kaderrichtlijn Water ook al 22 jaar genegeerd in Vlaanderen.
De flamboyante advocate voorspelt een zelfde vergunningenstop want tegen 2027 moet al het grondwater en oppervlaktewater in goede chemische, ecologische toestand zijn. Door de alomtegenwoordigheid van PFAS is zeer de vraag hoe we dat binnen 5 jaar kunnen bereiken? De milieugebruiksruimte is op dit moment dan ook al opgebruikt en bijgevolg is het onafwendbaar dat er vanaf 2027 geen lozingsvergunningen meer kunnen uitgereikt worden.
Verder had ook de milieuadvocate geen goed woord voor de beweringen van Karel Vranken, de PFAS-opdrachthouder die meldde dat er goed nieuws was voor Ronse. Larmuseau noemde dit letterlijk ‘het failliet van het bodembeleid en de bodemregelgeving’. De milieuadvocate raadt om steeds na te gaan of wat de overheidsorganisatie OVAM beweert wel correct is.
V.l.n.r.: professor Jacob De Boer, moderator Filip De Bodt en advocate Isabelle Larmuseau.
Vragenronde
Na de uitleg van De Boer en Larmuseau, gemodereerd door Filip De Bodt van Climaxi, volgde een vragenronde. Daaruit distilleerden we volgende hoofdpunten:
- Jacob De Boer pleit ervoor om naar analogie met DDT vroeger, ook de hele groep van PFOA te bannen.
- Wat met werkgelegenheid, vraagt iemand uit het publiek. Larmuseau antwoordt dat werken met PFOA enkel kan als alle betrokken burgers ingelicht worden over de gebruikte producten en de gevaren voor hun gezondheid.
- Professor De Boer stelt vast dat medicijnen eerst getest moeten worden voor ze op de markt komen. Bulkchemicaliën mogen echter met duizenden gelanceerd worden zonder testen. Je kan ze enkel naderhand verbieden op basis van testen, maar het zijn er zodanig veel dat dat niet mogelijk is. De toxicoloog pleit ervoor om het voorzorgsprincipe toe te passen. In plaats van naar het risico moet men kijken naar het gevaar. Als een chemisch product een vergelijkbare structuur heeft als een verboden product, moet men het voor de ingebruikname verbieden.
- Anti-aanbakpannen die claimen geen PFOA te bevatten, bevatten in werkelijkheid afgeleide producten die even erg zijn. Opteer voor andere pannen die geen chemische producten bevatten, zoals keramische pannen.
- De gezondheidsrisico’s van PFAS betreffen vooral het immuunsysteem. Er is risico op nierkanker, teelbalkanker en problemen met de schildklier. Mensen worden eerder ziek en reageren minder goed op vaccinaties. Er is echter nog geen onderzoek gedaan naar gezondheidsklachten in de streek rond Ronse. Misschien moeten we via een bevraging onderzoeken hoeveel Ronsenaars aan een immuunziekte lijden.
- Door het gebruik van verschillende filters kan je PFAS uit het water halen, maar wat in de filters overblijft moet aan 1500 graden Celsius verbrand worden. Het bedrijf Indaver verbrandt de PFAS slechts aan 1000 graden en vroeg zelfs een vergunning om te zakken naar 900 graden. Dat is onvoldoende en zorgt alleen maar voor meer verspreiding van PFAS via de lucht. ‘Schandalig’, stelt Larmuseau krachtig. Alle met PFAS verontreinigde gronden verbranden aan 1500 graden veroorzaakt echter ook een grote CO2-uitstoot. Nog een argument om alle PFOA te verbieden.
- Als je woont in een no-regretzone mag je jouw woonst en perceel overdragen en verkopen.